Een groepstherapie beginnen

De methode is inmiddels verschillende keren gebruikt door een psychotherapeute in de geestelijke gezondheidszorg, aan het begin van een groepstherapie voor mensen met diverse klachten. Door nauw samen te werken met de therapeute, een psycholoog – zij was als het ware mijn co-creator – kwamen we tot een manier om de methode zo in te zetten dat zij iets had aan de informatie die er uitkwam. We stelden een concreet onderwerp voor de deelnemers: hun leven vóór en ná de therapie. Aan de hand van de Wie-, Wat- en Waar-vragen lieten we ze een beeld schetsen van hun huidige situatie en waar ze uiteindelijk naartoe wilden.

Tekenen werkt verhelderend

Een vrouw durfde aanvankelijk niet te tekenen maar deed het toch. Ze liet in één tekening zien hoe haar leven er nu uitziet: ze is als een octopus die probeert alle ballen in de lucht te houden en daar niet altijd in slaagt. De tekening die ze vervolgens maakte, laat zien waar ze naar verlangt: weer terug zijn in ‘the circle of life’. De tekeningen die de vrouw tijdens de therapie maakte, zijn niet speciaal mooi of bijzonder maar ze heeft het uiteindelijk wel aangedurfd haar gevoel te visualiseren. Dat alleen al bleek van grote waarde voor haarzelf.

In deze voorbeelden is te zien hoe tekenen verhelderend kan werken. Bijgaande tekeningen zijn van dezelfde vrouw. Links: haar leven zoals het er nu uitziet. Ze is als een octopus die probeert alle ballen in de lucht te houden en daar niet altijd in slaagt. Rechts: de situatie waar ze naar verlangt: weer terug zijn in ‘the circle of life’.

De psychologe zei er het volgende over: ‘Deze vrouw heeft veel last van woedeaanvallen en gedraagt zich stoer en defensief. Doordat ze gevallen ballen tekende, kon ik bij deze kennismaking meteen zien dat ze zich heel erg tekort voelt schieten en zich een slechte moeder voelt. Een tekening geeft in de korte tijd meer informatie dan als ze het verbaal had moeten uitleggen. Ze zou misschien gezegd hebben dat ze geleefd wordt en het allemaal niet meer aankan, maar je ziet niet meteen de wanhoop. Het angstige gezicht van de octopus laat goed zien hoe ze zich voelt. Ze heeft door het tekenen ook minder regie over wat ze wel en niet vertelt. Iemand zou kunnen vragen ‘waarom kijkt die octopus zo?’. Dat moet ze dan wel uitleggen. Ik heb met veel groepen een verbale eerste kennismaking gedaan en ik merkte echt het verschil.

Tekeningen zijn een bron van informatie

Ook voor de andere groepsleden werkte het tekenen verhelderend. In die zin kan tekenen dus ook dienen als informatief medium. Ik vroeg dezelfde groep aan het eind van de therapie voor en over elkaar tekeningen te maken aan de hand van de volgende vragen:

• Welke goede eigenschappen heeft hij/zij?

• Wat heb je van hem/haar geleerd?

• Wat zou je hem of haar willen meegeven?

Eén van de andere groepsleden tekende voor de vrouw een octopus met een blij gezicht die het nu wel lukt om alle ballen hoog te houden. De groepsleden hadden elkaars tekeningen alleen bij die eerste kennismaking gezien, en deze man wist zich het beeld dat zij tekende zes weken later nog haarfijn te herinneren.

Een van de andere groepsleden tekende een octopus voor de vrouw. Hij schreef erbij dat ze humor had maar minder stoer moest doen. Hij zei onder andere ‘soms gebruik je die armen om mensen op afstand te houden en klappen uit te delen. Af en toe kan je ze ook gebruiken om je met anderen te verbinden’.

Tekenen kan voor empathie zorgen

“Groepstherapie heeft als doel o.a. erkenning en herkenning.”Femke Gazendam, GGZ psycholoog

Zoals de voorbeelden goed illustreren, zijn tekeningen soms directer dan taal. Een andere deelnemer maakte tijdens de therapie een tekening en stopte veel eerder met tekenen dan de rest.

“Hij was heel boos en zei ‘ik heb niets meer, ik heb niets wat belangrijk is. Dit is wat ik teken en meer is er dus niet.’ De rest van de groep reageerde hierop met: ‘je bent dus heel alleen, je staat er alleen voor’. ‘Hij had daar geen toegang toe en vindt het de schuld van de rest van de wereld dat hij alleen is. Hij zou nooit verbaal hebben gezegd: ik ben eenzaam. Het feit dat hij dit tekende, gaf de rest van de groep toegang tot emoties die hij zelf niet onderkent. En vervolgens werkt het voor hem verhelderend.” Femke Gazendam

Een tekening kan dus ook bij anderen voor empathie zorgen.

Een cadeau

“Het fijne van die tekeningen is dat ze prettig zijn om naar te kijken en dat je in één keer weer terug gaat naar dat moment. Ook zie je goed hoe anderen jou zien. Dat is vaak positiever dan je jezelf ziet. We hopen dat de cliënten zichzelf wat meer gaan zien zoals anderen ze zien. Daar kunnen die tekeningen bij helpen.” Femke Gazendam

Een aantal deelnemers was tot tranen toe geroerd en heel blij met het ‘cadeau’. Ook in zo’n situatie was het eindproduct, waarin een gezamenlijke kijk of narratief naar voren komt, dus waardevol.